کتابخانه کجاست ؟

کتابخانه کجاست :

*****************

تعریف کتابخانه:

اما واژه کتابخانه ترکیبی اضافی است از دو کلمه عربی و فارسی کتاب + خانه، کتاب واژه عربی است به معانی نوشته یا چیزی مکتوب و خانه از ریشه پهلوی ((خان)) به معنای فضا، مکان و اتاق است. یونانیها به آن Bibliotheca و رومیها Libri می گفتند که از واژه Liber به معنای کتاب مشتق شده بود. در انگلیسی قرون وسطی به آن Librarie و در فرانسه قدیم به آن Librrairie  می گفتند. این واژه تغییراتی کرد در انگلیسی به Library  تبدیل شد و در بیشتر زبانهای لاتینی و اروپایی از واژه هایی مثل bibliothegue، bibliothek  و  biblioteca  برای آن استفاده می شود. در ایران باستان از اصطلاح ((دژنبشت)) یا قلعه کتابها برای رساندن مفهوم کتابخانه استفاده می شد. در حوزه فرهنـگ اسـلامـی و عـربـی از واژه هـایـی مثـل بیت الحکمه، دارالحمه، دارالعلم، خزانه الحکم،

مخزن الکتب، دارالکتب، مکتبه استفاده می شود که دو واژه مکتبه و دارالکتب در حال حاضر مصطلح است (مزینانی، 13۸1).

برای ارائه تعریفی از کتابخانه باید آن را از نظر فیزیکی و کارکردی مدنظر قرار داد. از نظر فیزیکی می توان تعاریف زیر را برای کتابخانه در نظر گرفت:

ـ کتابخانه مکانی است برای حفظ و نگهداری آثار مکتوب و غیرمکتوب که طی تاریخ تمدن بشر به وجود آمده است.

ـ کتابخانه مخزنی است که برای حفظ مواد و منابع هنری، علمی، ادبی، اجتماعی و غیره که برروی رسانه های مختلف ثبت و ضبط شده اند.

ـ کتابخانه مکانی است که انواع منابع و مواد در آن به صورت سازماندهی شده حفظ و نگهداری می شود.

ـ کتابخانه مکان فیزیکی است که انواع رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی در آن نگهداری می شود (مزینانی، 13۸1).

اما از نظر کارکردی و اجتماعی تعاریف زیر را می توان ارائه کرد:

 ـ کتابخانه نهادی است اجتماعی که سازوکار اصلی ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه دانش و اطلاعات را فراهم می سازد.

ـ کتابخانه نهادی است زاده ی جامعه که در طول تاریخ تمدن در خدمت حفظ و نشر دانش بوده است.

ـ کتابخانه نهادی اجتماعی است که روح تمدن بشری را حفظ و نگهداری کرده است.

ـ کتابخانه نهادی است که کارکردهای اصلی حرفه کتابداری یعنی جمع آوری، سازماندهی، اشاعه و مدیریت منابع اطلاعاتی در آن انجام می شود.

ـ کتابخانه پلی است میان دانش مضبوط بشری بین نسلهای گذشته، حال و آینده.

با تلفیق این تعاریف می توان کتابخانه را اینگونه تعریف کرد:

کتابخانه نهادی اجتماعی است که با ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه پیشینه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی با استفاده از خدمات کارکنان آموزش دیده و در خدمت تعلیم و تربیت و توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی است (مزینانی، 13۸1).

کتابخانه در جهان

تاریخ تمدن بشر شاهد سه پدیده دگرگون کننده و شگرف بوده که تاثیر عمیقی بر شکل گیری فرهنگها و تمدنهای مختلف در جهان داشته است. اولین آنها اختراع خط بود که بوسیله آن انسان توانست دانش و تجارب خود را به صورت مکتوب ضبط و ثبت کند و با انتقال آن به نسلهای دیگر موجب استمرار تمدن و فرهنگ بشری شود. این ابداع شگفت بشری سبب شد تا اولیـــن کتابخانه های الواح سنگی، گلی طومارهای پاپیروس و کتابهای پوستی به وجود آید. شکل گیری چنین کتابخانه هایی موجب شد تا کتابداری به مفهوم عام آن به وجود آید، در قرن پانزدهم میلادی با اختراع چاپ بوسیله یوهان گوتنبرگ آلمانی دومین انقلاب عظیم فرهنگی شکل گرفت. با آزاد کردن کتابها از بند جلدهای سنگین چوبی، فلزی، چرمی و پارچه ای تحول شگرفی در چاپ و نشر کتاب ایجاد کرد. و باعث شد تا کتابها از نظر حجم و وزن سبک و کوچک گردند. و در نهایت به ارزان شدن این کالا فرهنگی منجر شد. این ارزان شدن سبب افزایش تعداد کتابها شد. و افزایش تعداد کتابها باعث شکل گیری انواع کتابخانه ها گردید و در این زمان با گسترش دانش مکتوب بشری تحولات عظیم فرهنگی بوجود آمد (مزینانی، 13۸1).

در قرن بیستم میلادی بویژه پس از جنگ جهانی دوم شاهد انقلاب سوم هستیم که از آن به عنوان انقلاب اطلاعاتی، انفجار اطلاعات و انقلاب فناوری رایانه ای یاد می کنند. این تحول سبب شد تا مفهوم سواد تغییر کند و الفبای جدیدی که ماهیت چند رسانه ای دارد شکل گیرد و مفاهیمی مثل بزرگ راههای اطلاعاتی، دهکده جهانی و کتابخانه های مجازی شکل گیرند. با انقلاب سوم، دگردیسی دوم کتابخانه ها که در حال حاضر شاهد آن هستیم به وجود آمد. با این دگردیسی و تکامل آن، کتابخانه ها و کتابداری دچار تغییرات اساسی خواهند نمود (مزینانی، 13۸1، ص 21).

منبع :

ـ مزینانی، علی. (13۸1). کتابخانه و کتابداری. چاپ سوم، تهران: سمت.