چگونگی اداره و استفاده از کتابخانه آموزشگاهی

اهمیت سازمانی و خدمات کتابخانه های مدارس برحسب امکانات و بودجه و از همه مهمتر برحسب توجه مسئولان متفاوت است. از این رو در بعضی از مدارس گاه کتابخانه ممکن است تنها محدود به یک کلاس یا یک قفسه کتاب باشد. از نظر سازمانی، کتابخانه های آموزشگاهی بزرگ معمولا نمونه کوچکی از یک کتابخانه عمومی تلقی می شوند که عمده فعالیت آنان در دسترس قرار دادن منابع اطلاعاتی در موضوعهای گوناگون و کمک به برنامه های درسی و پیشبرد آنهاست. از این رو انتخاب کتاب با توجه به این هدفهاست. در برخی از کشورها تعدادی از کتابخانه های آموزشگاهی عالی نیز به همین نام نامیده می شوند؛ مانند کتابخانه مدرسه لوور فرانسه. پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای رشد یافته به موازات آموزش در سطوح مختلف، توسعه و گسترش کتابخانه های آموزشگاهی نیز بیشتر شد به صورتی که حدود نیمی از سازمانهای آموزشی دارای کتابخانه شدند و این کتابخانه ها با روش فعال تعلیم و تربیت هماهنگی کامل دارند. کتابخانه های مزبور جز کتاب و نشریات از وسایل تکنولوژیک و بخصوص وسایل دیداری ـ شنیداری نیز برخوردارند و کتابداران آموزشگاهی یا معلم کتابدار. مسئول اداره آن هستند در حال حاضر که کتابخانه های آموزشگاهی به صورت مرکزآموزشی درآمده اند. عملا در پیشبرد آموزش مؤثرند، تشکیلات سازمانی  مدیریت مستقلی را ایجاب می کنند (علومی، 1376).

در یک کتابخانه کوچک؛ با تعداد دانش آموزان کم و امکانات محدود (مانند آموزشگاههای چندپایه در اغلب روستاهای کوچک و دور افتاده) یک نفر ممکن است در عین حال مدیر و معلم و همه کاره آموزشگاه باشد.

 طبیعی است که بانی و به وجود آورنده و اداره کننده کتابخانه نیز او خواهد بود.

هر کس که به امر گردآوری و ایجاد کتابخانه، در هر سطحی دست می زند، ضروری است که کوشش کند، در این زمینه آگاهیهایی کسب کند و مطالبی در زمینه روش بهتر نگهداری و بهره گیری از کتاب را بیاموزد و در عین حال، دانستنیهای خود را به دیگر همکاران و حتی دانش آموزان

مستعد منتقل کند. در آموزشگاههای کوچک با کارکنان کم و کمبود امکانات لازم، مسئول آموزشگاه نیاز دارد که حتماً از وجود دانش آموزان مستعد، برای ثبت و ضبط و نگهداری و گردش کتاب در مجموع، برای اداره کتابخانه بهره گیرد

 شرکت دانش آموزان در امر کتاب و کتابخانه دو مزیت فوق العاده مهم دارد:

ـ جای خالی کتابدار و کادر آموزشگاه پر می شود.

ـ دانش آموزان با شرکت خود در کار کتاب و کتابخانه، احساس مسئولیت، تعهد، شخصیت، سرافرازی و اعتماد به نفس می کنند و روز به روز به امر همکاری با دیگران و همکاری در امور دلگرم می شوند (مجیدی، 1378).

کتابدار کتابخانه آموزشگاهی، بهتر است از معلمی و از دانش و فنون آن، و از روان شناسی تدریس و یادگیری و برنامه ریزی درسی و آموزشی، کم و بیش آگاهی داشته باشد و دانش و آگاهی خود را در این زمینه پیوسته گسترش دهد. افزون بر داشتن. تخصص کتابداری، با گذراندن دوره های جدید کتابداری و انجام مطالعات لازم، پیوسته تجربه و تخصص لازم را کسب کند (مجیدی، 1378).

صاحب نظران تعلیم و تربیت بزرگترین نقش کتابدار آموزشگاهی را تشویق و قادر ساختن دانش آموزان در رسیدن به دانش می دانند. امروزه کتابدار مدرسه تنها ذخیره سازی و نگهداری منابع را انجام نمی دهد، بلکه نقش او مانند یک مهندس است که عمل تفکر سازی را انجام می دهد (باب الحوائجی، 1378).

گذشته از تخصص، تجربه و مهارت لازم و کافی، آنچه که در امر کتابداری شرط اساسی است، ایمان و اعتقاد کتابدار به کار کتابداری و امر ترویج و گسترش کتابخوانی و اطلاع رسانی و شیفتگی به دانش علوم انسانی و اجتماعی و علاقه و احترام عمیق به کودک، نوجوان و جوان. (جامعه کتابخوان آموزشگاهی) است.

چون کتابدار نقش راهنمایی و راهبری معلم و دانش آموز را دارد و در نتیجه کردار و رفتارش محققانه، عالمانه و ارزشمند است دوست همه باشد و حتی شرایط سخت کار را پذیرا شود.

آنچه که می توان با اصرار، توجه مسئولان آموزش و پرورش و آموزشگاهها را به آن جلب کرد، این مسأله است که در هیچ شرایطی نباید از یک کارمند اداری یا یک معلم و دبیر کم حوصله، بی علاقه، کم سواد استفاده شود (مجیدی، 1378).

_{وظایف یک کتابدار آموزشگاهی را می توان به شرح زیر برشمرد:}

وظایف  آموزشی

الف) نسبت به دانش آموزان

ـ راهنمایی دانش آموزان در شناخت کتابخانه و محتویات آن

ـ در دسترس قرار دادن کتابهای مفید و مناسب برای گروه های مختلف سنی و تشویق آنان به بهره گیری بیشتر

ـ هدایت دانش آموزان به مطالعه مواد خواندنی مربوط به درسها به گونه ای که کودک، خود را در محدوده کلاس و کتابهای درسی احساس نکند.

ـ امکان دادن به بروز ابتکار و آفرینش ذهنی دانش آموزان و دوری از اعمال تعصب و نظریه ها و عقیده های شخصی در گزینش و شناساندن کتابها.

ـ یاد دادن چگونگی بهره گیری از موضوع کتابها و نوشتن گزارش چکیده.

ب) نسبت به معلمان

ـ ارتباط دائم با آنان برای کمک به برنامه درسیشان، با گردآوری کتابها و مواد سودمند در زمینه درسهای آموزشگاه.

ـ شرکت داشتن در جلسه های آموزش بین معلمان.

ـ فراهم کردن امکان بهره گیری از کتابخانه برای تدریس، از راه تهیه وسایل مورد لزوم برای گزارشها و کنفرانسها، مانند اسلاید، فیلم، نقشه و مانند آنها و قرار دادن ابزار در دسترس معلمان

وظائف فنی

ـ رده بندی و فهرست نویسی کتابها

ـ تهیه فهرست کتابها و مواد سودمند برای دانش آموزان و معلمان

ـ برگه آرایی و نظام بخشیدن به برگه ها

ـ نگهداری اسناد مربوط به امانت کتاب

ـ نظم دادن به صحافی و تعمیر و جلد کردن کتابها

ـ تهیه آمار و دیگر اطلاعات مورد نیاز

 وظایف مدیریتی

ـ تأمین و تنظیم و پیش بینی بودجه و امکانات مالی کتابخانه

ـ گزینش و سفارش و خرید کتاب، مجله و دیگر مواد و ابزار مورد نیاز

ـ نظارت بر کار دانش آموزانی که در کتابخانه کار می کنند.

ـ انجام مکاتبه ها و ایجاد رابطه های اداری با مراجع مورد نیاز

ـ تشکیل انواع کمیته ها و شوارها و انجمنهای مربوط به کتابخانه (مجیدی، 1378 به نقل از انوار).

اگر کتابخانه آموزشگاهی بخواهد نقش خود را در حمایت از برنامه های آموزشی مدرسه ایفا کند، کتابدار مدرسه باید همکاری نزدیکی با کادر آموزشی داشته باشد

و کتابخانه باید بتواند کتاب مورد نیاز را تدارک ببیند. تا بتواند دانش آموزان را به عادت مطالعه و جستجو و یافتن اطلاعات در کتابخانه تشویق نماید. برای تحقق این امر لازم است مواد کتابخانه بقدری باشد که دانش آموزان در یافتن اطلاعاتی که می خواهند، موفق باشند. همچنین لازم است کتابخانه آموزشگاهی خدماتی را تدارک ببیند که دانش آموزان بتوانند پاسخ لازم را برای سؤالات خود پیدا کنند. یکی از روشهای که می توانند برای تحقق این مهم مؤثر باشد. برگزاری نمایشگاه است.

با برگزاری نمایشگاه می توان مشوقی شد برای استفاده وسیع از کتاب و کتابخانه، این کار راه خوبی است برای جلب توجه مراجعین به بخشهایی از مجموعه کتابخانه، همچنین راه خوبی است برای مرتبط کردن کتابخانه با فعالیت هایی که در آموزشگاه انجام می گیرد. گاهی مناسبتی پیش می آید که مورد علاقه تمامی اعضاء آموزشگاه است. مثل یک واقعه ورزشی مهم. در چنین مواردی

ممکن است کتابدار بخواهد نمایشگاهی در محلی در معرض دید برپا کند تا توجه همگان به منابعی که در این زمینه در کتابخانه آموزشگاه موجود است، جلب شود و احتمال دارد یکی از گروههای آموزشی بخواهد برخی کارهایش را به نمایش بگذارد و استفاده از کتابخانه به این منظور هم نقش کتابخانه را در این کار نشان می دهد و هم انواع منابعی را که کتابخانه در آن موضوع دارد (کالین ری، 1379).

همچنین برگزاری نمایشگاه کتاب به مناسبت های مختلف می تواند جهت معرفی کتب نشر جدید و ناشرین و ایجاد علاقه و گرایش دانش آموزان به کتاب و کتابخانه مؤثر باشد. 

منابع

1-باب الحوائجی،فهیمه . (1378) . نقش واهمیت کتابخانه های آموزشگاهی ورهنمود هایی برای کتابخانه های کودکان .چاپ . اول ، تهران : پژوهشکده تعلیم وتربیت .

2- علومی ، طاهره . (1377 ) . اداره کتابخانه . چاپ ، دوم ، تهران : سمت .

3- کالین ، ری . (1375 ) . کتابخانه های آموزشگاهی راهنمایی برای معلم – کتابدار . چاپ اول ، ترجمه ، مهرداد نیکنام ونیره امامی . تهران : دبیر خانه هیات امنای کتابخانه های عمومی کشور .

4- مجیدی ، موسی .(1378 ) . راهنمای ایجاد وگسترش کتابخانه های آموزشگاهی . چاپ اول ، تهران : انتشارات مدرسه .