| | | الگوی مصرف صحیح از نگاه دانشمندان اسلامی |
 |
درآمدی بر چگونگی مصرف بر اساس آموزه‌های فقه و الگوهای اخلاق اسلامی در کتاب «اسلام و الگوی مصرف» نوشته دکتر علی‌اکبر کلانتری از سوی موسسه بوستان کتاب منتشر شد./
این کتاب با هدف نشان‌دادن الگوی مطلوب و مناسب در عرصه‌های گوناگون، نحوه مصارف خوراکی، پوشاکی، بهداشتی، حقوقی، اخلاقی، رفاهی، تفریحی، آرایشی، تشریفاتی و نیز هزینه‌های مربوط به مسکن و مصرف انرژی بر اساس فقه و اخلاق اسلامی به رشته تحریر در آمده است.
با استناد به مضامین این اثر، گرچه از نگاه دینی، زندگی حقیقی در سرای آخرت تحقق می‌یابد و به گفته قرآن کریم؛ «زندگی دنیا، جز سرگرمی و بازیچه نیست و بی‌تردید زندگی حقیقی تنها [در] سرای آخرت است. (عنکبوت، آیه 64)» ولی باز از نگاه قرآنی، چگونگی گذران زندگی انسان از جمله نحوه دخل و خرج او تاثیری گریزناپذیر و حتمی بر چگونگی حیات جاویدان او در سرای آخرت دارد. بر همین اساس می‌توان چگونگی مصرف و هزینه‌کردن اموال را از مباحث مهم دینی به حساب آورد و آن را از موضوعات صرفا اقتصادی، فرهنگی و ... قلمداد نکرد.
به دیگر سخن، گرچه این موضوع، از ابعاد و زوایای گوناگون نظیر جایگاه مصرف در دانش اقتصاد، پیوند مصرف با تولید، تاثیر فرهنگ، اخلاق و آداب اجتماعی بر مصرف و ... قابل طرح و بررسی است ولی با توجه به شکل‌پذیری رفتار فردی و اجتماعی مردم از دین و تاثیر ملموس و انکارناپذیر آموزه‌های دینی بر کم و کیف مصرف، بررسی و کاویدن آن از این نگاه نیز دارای اهمیت فراوان است.
نویسنده کتاب در سرآغاز این نوشتار آورده است: «اهمیت پرداختن به این موضوع با رویکرد یاد شده بدان جهت است که چنان که توضیحات بعدی نیز نشان می‌دهد، اگر در نگاهی کلی و فراگیر، مصرف آحاد جامعه را در سه بخش ضروریات، رفاهیات و تجملیات، مورد مطالعه قرار دهیم، مع‌الاسف، مقدار مصرف بسیاری از مردم ما در بخش اخیر، بیشترین و در بخش نخست، کمترین است. بدیهی است، ریشه‌یابی این کاستی بزرگ و شناخت علل آن بدون مطالعات و کاوش‌های همه جانبه میسر نیست، ولی بی‌گمان عدم تبیین آموزه‌های دینی در این باب یا تبیین ناکافی بلکه تفسیر نادرست برخی از آنها، از مهمترین علل این امر است.
این پژوهش بر آن است موضوع یاد شده را بر اساس نصوص معتبر دینی و با نگاهی نو و فراگیر و منطبق بر نیازها و واقعیات زمانه مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و بدین ترتیب به تبیین یکی از نیازهای مهم جامعه یعنی الگوی مصرف در عرصه‌های مختلف و از نگاه دین کمک نماید.»
در این اثر به پیشینه‌های الگوی مصرف و تعالیم بزرگان دین نیز توجه شده است که از آن میان می‌توان به نگاه اندیشمندان مسلمان به ویژه فقیهان اشاره کرد. فقیهان ضمن مباحث فقهی خود و به پیروی از رهنمودها و سخنان رسیده از پیشوایان دین(ع) به برخی از مباحث مربوط به هزینه‌سازی و مصارف مالی پرداخته‌اند و به پاره‌ای از احکام آن را به طور پراکنده توجه کرده‌اند که در این میان، می‌توان از شیخ طوسی در دو کتاب مبسوط و خلاف، ابن ادریس در سرائر، محقق حلی در شرایع الاسلام، علامه حلی در کتاب‌های متعددش، محقق کرکی در جامع‌المقاصد، فاضل نراقی در عوائدالایام و مستندالشیعه، شیخ محمدحسن نجفی در جواهرالکلام و ... نام برد که به مناسبت‌های گوناگون، احکام خوراک، پوشاک، مسکن، نفقه همسر و ... را مورد توجه قرار داده‌اند.
نویسنده کتاب، روش پژوهشی خود را در تدوین این اثر، چنین شرح داده است؛ «ما در سیر مباحث، از یک‌سو آیات، روایات و به‌طور کلی آموزه‌های دینی را تجزیه و تحلیل کرده مورد استفاده قرار می‌دهیم و از سوی دیگر، دیدگاه‌های کارشناسان در عرصه‌های گوناگون و واقعیات ارایه شده از سوی ایشان را ملحوظ خواهیم داشت. این شیوه، سبب می‌شود نتایج و برداشت‌ها، از پشتوانه علمی و دینی و ضمانت اجرایی بیشتری برخوردار شود زیرا آحاد مسلمان و در عین حال واقع‌نگر، برای دین و آموزه‌های دینی ـ در صورتی که به درستی و واقع‌بینانه تبیین شود ـ احترام و اهتمام ویژه قایلند. از این‌رو باید روش و شیوه تحقیق در این پژوهش را تلفیقی از شیوه‌های کتابخانه‌ای، میدانی و توصیفی دانست.
گفتنی است بخش‌ها و فصل‌های مختلف کتاب، پیوندی وثیق با منابع و مباحث فقهی دارد و طبیعی است در این عرصه به شیوه رایج در استنباطات حوزوی و فقه جواهری توجه خواهیم کرد.»
دکتر علی‌اکبر کلانتری معتقد است که در چینش و تنظیم مباحث، نخست به کلیاتی پرداخته است که نسبت به جنبه‌های گوناگون موضوع، عمومیت دارد و می‌توان به عنوان مدخل به آن نگریست. سپس موضوع را از نگاه فردی مورد توجه قرار داده و سرانجام آن را با رویکرد عمومی و دولتی بررسی کرده است.
چاپ نخست کتاب «اسلام و الگوی مصرف؛ درآمدی بر کم و کیف مصرف براساس فقه و اخلاق اسلامی» در شمارگان 1500 نسخه، 362 صفحه و بهای 54000 ریال به بازار نشر عرضه شده است.
منبع :ایبنا
